کلیات
کارکنان آزمایشگاه در معرض بسیاری از عوامل بیماری زا با منشأ خون، مایعات بدن و … می باشند که از طریق ترشح و پاشیدن، فرو رفتن سوزن، وسایل شیشه ای شکسته، خراش و بریدگی و … در تماس با چشم، بینی، دهان، پوست و … باعث آلودگی می گردند. همچنین در محیط کاری آنها خطراتی در نتیجه کار با مواد شیمیایی سوزاننده، مواد رادیواکتیو، الکتریسیته، وسایل مکانیکی، آتش سوزی و … وجود دارد که سلامتی آنها را تهدید می نماید.میزان عفونت های ویروسی از طریق فرورفتن سوزن، بریدگیها و … در مورد ویروس هپاتیت B ، ۶% تا ۳۰% ، در مورد ویروس هپاتیت C ، ۸/۱% و در مورد ویروس ایدز ۳/۰ % می باشد. در دهه گذشته، هر ساله حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر از کارکنان مراکز بهداشتی درمانی ایالات متحده در نتیجه ابتلا به عفونت ویروسی هپاتیت B ناشی از محیط کار فوت نمودند.
تا کنون انتقال حداقل ۲۰ عامل بیماری زای مختلف بوسیله سوزن و صدمات ناشی از وسایل تیز گزارش گردیده است با توجه به اهمیت پیشگیری از آلودگی و خطرات محیط کاری در مورد کارکنان، این کتابچه در واقع راهنمایی عملی جهت تضمین ایمنی و بهداشت کارکنان می باشد که سعی گردیده است که دربرگیرنده تمام اصول حفاظتی در کلیه زمینه ها باشد. امید است که بکارگیری این اصول راهگشای حفاظت و ایمنی کارکنان آزمایشگاهها کشور باشد.
● سیگار کشیدن :
در تمامی بخشهای فنی آزمایشگاه استعمال دخانیات (سیگار، سیگارت و پیپت) ممنوع می باشد. این مواد میتوانند عامل مهمی جهت ایجاد آتش سوزی در ارتباط با حلال های قابل اشتعال باشند. همچنین انتقال آنها از میز کار به دهان می تواند به عنوان مخزنی جهت انتقال میکروارگانیسم ها و توکسین ها عمل نماید.
● غذا، آشامیدنی ها و مواد مشابه که سبب تماس هر چه بیشتر دست با دهان می گردد:
باید در تمام بخش های فنی آزمایشگاه از غذا خوردن، آشامیدن و یا انجام سایر اعمالی که سبب تماس دست را با دهان می گردد، خودداری نمود.
نمونه های آزمایشگاهی (خون، ادرار، مدفوع و خلط و …) می تواند حامل بسیاری از عوامل بیماری زا باشد این مواد که روزانه در بخش های مختلف آزمایشگاه جابجا می گردند و بعضی مواقع در یخچال های آزمایشگاه نگهداری می شوند، به عنوان یک منبع مهم آلودگی غذا و آشامیدنی ها تلقی می گردند.
▪ بهیچ وجه مواد غذائی را در یخچالهای بخشهای مختلف آزمایشگاه نگهداری ننمائید.
باید یخچالهای مخصوص مواد غذائی را در فضای آبدارخانه قرار داد. تنها با این روش می توان مطمئن شد که مواد غذائی با نمونه های آزمایشگاهی در یک یخچال نگهداری نمی شوند.
● استفاده از دستکش
باید همیشه دستکش در اندازه های متفاوت و از مواد مناسب و مرغوب در تمام بخشهای فنی در دسترس باشد دستکشهایی از جنس لاتکس، نیتریل و یا وینیل، محافظت کافی را ایجاد می نمایند. دستکشهایی که از جنس لاتکس یا وینیل نازک تهیه شده باشند، محافظت کافی را در مقابل سوراخ شدن بوسیله وسایل تیز، ایجاد نمی نمایند.
دستکش ها باید در اندازه های تا مچ، آرنج و شانه در دسترس باشند.
نباید دستکش ها را هنگام انجام کار تعویض نمود بلکه باید بعد از اتمام کار این عمل را انحام داد. کارکنان آزمایشگاه باید اقدامات حفاظتی لازم را جهت جلوگیری از آلودگی محیط و پوست در مورد دستکش های آلوده انجام دهند.
▪ جهت اهداف مختلف باید از دستکش های متفاوتی استفاده نمود، شامل :
ـ دستکش های لاستیکی یا چرمی که در مواقع کارهای سنگین، سر و کار داشتن با وسایل داغ و یا هنگام خالی کردن محفظه های محتوی مواد خطرناک استفاده می شود
ـ دستکش های خانگی جهت تمیز نمودن، شستن وسایل شیشه ای و ضدعفونی کردن
ـ دستکش های جراحی (لاتکس) در مواقع کار با خون، مواد خطرناک و …
ـ دستکش های پلاستیکی یکبار مصرف جهت مواقع اضطراری
ـ دستکش ها نباید شسته شده و مجدداً مورد استفاده قرار گیرند، زیرا از کیفیت عملکرد و میزان نقش حفاظتی آنها کاسته می شود اگر دستکشها جهت استفاده مجدد با مواد شوینده و یا مواد ضدعفونی شسته شوند، ممکن است مواد شوینده سبب افزایش نفوذ مایعات از طریق سوراخهای غیر مرئی شده و یا مواد ضدعفونی باعث خراب شدن دستکش ها گردند. حلال های آلی سریعاً سبب خراب شدن
ـ دستکش های لاتکس گردیده و بعضی از حلال ها، دستکش های وینیلی را حل می نمایند.
می توان دستکش هایی مانند دستکش های لاستیکی خانگی را که استفاده عمومی داشته و ممکن است در تماس با خون بوده و یا جهت تمیز کردن و آلودگی زدایی بکار بروند، ضدعفونی و مجدداً استفاده نمود اما اگر بریدگی، سوراخ یا بدرنگی در آنها مشاهده گردید، باید دور انداخته شوند.
ـ دستکش ها را باید بعد از پوشیدن و قبل از کار از نظر نقایص مرئی بررسی نمود.
ـ پوشیدن دو جفت دستکش هنگام اتوپسی و یا زمانیکه امکان آلودگی با خون و مایعات بدن (مثل کار در بخش اورژانس) زیاد است، توصیه می گردد. بررسی ها نشان داده که آلودگی پوست در زمان استفاده از دو دستکش کمتر از زمان استفاده از یک دستکش اتفاق افتاده است.
ـ همچنین جراحان باید هنگام جراحی از دو دستکش استفاده کنند که در این حالت میزان سوراخ شدن دستکش داخلی کمتر از میزان سوراخ شدن یک دستکش است.
بهر حال هنگام استفاد از دو دستکش نیز باید حفاظت فیزیکی کافی را در مقابل سوراخ شدن اتفاقی آنها بوسیله وسایل تیز مدنظر داشت.
گرچه بیشتر کارکنان آزمایشگاه از دستکش های لاتکس استفاده می کنند ولی حدود ۶ تا ۱۷% افراد ممکن است به لاتکس حساسیت داشته باشند که درماتیت های تماسی آلرژیک در نتیجه وجود مواد شیمیائی موجود در طی مراحل تولید لاتکس یا مواد دیگر دستکش ها دیده می شود. استفاده از دستکش های نخی و یا دستکش های بدون مواد شیمیائی معمولاً از بروز درماتیت های آلرژیک جلوگیری می کند. جهت جلوگیری از تماس با پروتئین های لاتکس باید از دستکش های حاوی پروتئین کم، دستکش های بدون پودر و یا دستکش های ساخته شده از جنس نیتریل، پلی اتیلن و یا مواد دیگر استفاده نمود.
● در چه مواقعی باید دستکش پوشید؟
هنگام نمونه گیری، نقل و انتقال نمونه ها و انجام مراحل آزمایش و همچنین زمانی که دست ها با مواد آلوده، سطوح آلوده و یا وسایل آلوده در تماس هستند و نیز در موارد تماس با بافت، خون، سرم، پلاسما، مایع نخاع، ترشحات واژن، مایع منی، مایع حاصل از شست و شوی برنش، مایع سینوویال، جنب، پریتوان، آمنیوتیک، پریکارد، شیر پستان و یا دیگر مایعات بدن که ممکن است با خون آلوده شوند، باید از دستکش استفاده نمود. طبق توصیه CDC باید در موارد تماس با نواحی از بدن بیمار که به طور طبیعی استریل هستند، از دستکش استریل استفاده نمود. در مواقع تماس با مخاط و یا فعالیت های آزمایشگاهی احتیاج به استفاده از دستکش استریل نمی باشد. همچنین در فواصل تماس با بیمار باید دستکش ها تعویض گردند.
▪ بهیچوجه نباید بوسیله دست سوزن های استفاده شده از سرنگ یکبار مصرف جدا گردد و یا در پوشش سرسوزن روی آن قرار گیرد.
● برداشت مایعات با پی پت :
هرگز عمل برداشت مایعات را با پی پت بوسیله دهان انجام ندهید. در این مورد در رابطه با اهداف مختلف وسایل متفاوتی جهت برداشت مایعات بوسیله پی پت وجود دارد.
همچنین نباید قطرات انتهائی نمونه با فشار زیاد خارج شود زیرا ممکن است باعث ایجاد قطرات بسیار ریز یا آئروسل گردد.
● شست و شوی دست :
مهمترین اقدام پیشگیرانه و ایمنی شست و شوی مکرر دست می باشد که باید همیشه صابون (ترجیحاً صابون مایع) و یا مواد ضدعفونی کننده جهت تمیز نمودن پوست در دسترس کارکنان قرار گیرد.
▪ باید در موارد زیر دستها شسته شوند :
ـ فوراً بعد از تماس اتفاقی پوست با خون، مایعات بدن یا بافت ها، باید دست ها یا دیگر نواحی پوست کاملاً شسته شوند اگر تماسی با مواد آلوده از طریق پاره شدن دستکش ها اتفاق بیفتد باید بلافاصله دستکش ها را درآورد و دست ها را کاملاً شست.
ـ قبل و بعد از تماس با بیماران و یا تماس با نمونه های آزمایشگاهی
ـ بعد از اتمام کار و قبل از ترک آزمایشگاه
ـ بعد از درآوردن دستکش ها و یا قبل از آنکه دستکش جدیدی پوشیده شود.
ـ باید قبل از خوردن، آشامیدن، سیگار کشیدن، آرایش کردن، تعویض لنز تماسی و قبل و بعد از توالت رفتن دست ها را شست. همچنین قبل از همه فعالیت هایی که در آنها تماس کامل دست با مخاط چشم ها یا خراش های پوست اتفاق می افتد، شست و شوی دست با آب جاری و صابون توصیه
می گردد. بهر حال استفاده از هر ماده شوینده استانداردی قابل قبول می باشد. در مناطقی که دسترسی به آب امکان پذیر نیست می توان از ژل ها یا مایعات دارای پایه الکل استفاده نمود. می توان دست ها را با دستمال کاغذی تمیز نمود و سپس آنها را با کف های تمیز کننده شست.
نباید از محصولات صابونی که ممکن است سلامت پوست را به خطر بیندازد، استفاده نمود.
استفاده از یک کرم دست مرطوب کننده، ممکن است التهاب پوست را که بوسیله شست و شوی مکرر دست اتفاق افتاده، کاهش دهد.
باید توجه نمود که بریدگی ها، زخم ها و جراحات پوستی (اگزاما) با پانسمان غیرقابل نفوذ به آب پوشانده شوند.
● شست و شوی چشم
باید مخصوصاً در بخش هایی که اسید، مواد سوزاننده، مواد خورنده و یا دیگر مواد شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرند جایگاه و محل ثابتی را جهت شست و شوی چشم در نظر گرفت. علاوه بر واحدهای ثابتی که اقدامات درمانی فوری فراهم می کنند، ممکن است از سیستم شست و شوی چشم که قابل حمل نیز میباشد، استفاده نمود.
عملکرد این وسایل را باید هر هفته بررسی نمود تا از کارکرد صحیح آنها و پاشیدن آب مطمئن بشویم همچنین باید بطور مرتب محتویات این وسایل را از نظر خلوص شیمیایی و بیولوژیکی بررسی نمود.
● محافظت از چشم و صورت
باید در مواقع کار با مواد سمی، مواد سوزاننده، مواد خطرناک شیمیایی و بیولوژی و یا هنگامی که امکان ترشح و یا پاشیدن خون یا مایعات بدن وجود داشته و نیز هنگام تخلیه اتوکلاو و … از عینکهای حفاظتی (حفاظ دار) و یا ماسک های چشم و صورت استفاده نمود.
استفاده از عینک های حفاظ دار مخصوصاً هنگام کار با مواد شیمیایی خطرناک نسبت به عینک های محافظتی که بالاتر از عینک های معمولی قرار می گیرد، ترجیح داده می شود.
استفاده از ماسکها و حفاظهایی که از جنس پلاستیک شفاف بوده (مانند ماسک های جوشکاران) و تمام صورت و گردن را می پوشاند و جهت استفاده طولانی مدت مانند اتوپسی مناسب بوده و به راحتی آلودگی زدایی می شود، توصیه می گردد.
لنزهای چشم مخصوصاً لنزهای نوع نرم (soft) می توانند حلالها و بخار حاصل از مواد را به خود جذب نمایند. بنابراین استفاده از آنها در این موارد خطرناک می باشد، لنزهای تماسی باعث تجمع مواد فوق در محل قرینه شده و در عین حال مانع خروج اشک می گردند، در حالیکه اشک قادر است مواد فوق را بوسیله شست و شو از چشم خارج نماید. باید به کارکنان سفارش نمود که در این گونه بخشها، لنزهای تماسی را بکار نبرند مگر اینکه از عینک های حفاظ دار و یا ماسک های صورت استفاده کنند.
● لباس کارکنان
معمولاً کارفرما پوشش مشخصی را برای کارکنان در نظر می گیرد. این لباس باید تمیز، مرتب و از کیفیت مناسبی برخوردار باشد. این لباسها که جهت محافظت از آلودگی و کثیف شدن دیگر لباسها پوشیده می شوند شامل گان ها، کت های آزمایشگاهی، پیش بند، شنل و یا لباس های مشابه می باشد.
هنگام کار در آزمایشگاه همه کارکنان فنی باید از یک روپوش آستین بلند که جلوی آن کاملاً بسته شود و یا یک کت آزمایشگاهی بلند با آستین های بلند که سرآستین آن کاملاً بسته باشد استفاده نمایند.
در مواقعی که مواد بسیار خطرناک و آلوده مورد استفاده قرار می گیرند، بعلاوه می توان از پیش بندهای پلاستیکی یکبار مصرف یا روپوش غیرقابل نفوذ به مایعات یکبار مصرف نیز استفاده نمود که حفاظت کافی را در مقابل ترشح خون و مواد شیمیایی ایجاد کند. در مواقع استفاده از این پیش بندها، ممکن است محافظ های آستین دار جهت حفاظت بازو پوشیده شود.
هنگام ترک محل های فنی و مخوصاً حضور در محل های عمومی (آبدارخانه) باید روپوش را از تن خارج نمود. باید در فواصل زمانی مناسب روپوش ها را تعویض نمود تا از پاکیزگی آنها مطمئن بشویم. اگر این لباس ها با مواد خطرناک آلوده شوند، باید بلافاصله تعویض شوند.
نباید این گونه لباس ها را جهت شستشو به منزل برد. باید لباس های بیرونی در قفسه های شخصی مخصوص در بیرون از نواحی فنی آزمایشگاه قرار داده شوند.
باید توجه نمود که خونگیرها و دیگر کارکنانی که وظایفی را در خارج آزمایشگاه بعهده دارند، مادامی که با بیماران سروکار دارند، ممکن است نیاز به پوشیدن کت ها یا روپوش های آزمایشگاهی داشته باشند.
● کفش ها
کفش باید راحت و دارای کف لاستیکی باشد و تمام پا را بپوشاند. هنگامی که احتمال ریختن مواد وجود دارد، باید روکش های یکبار مصرفی که در مقابل نفوذ مایعات، مقاوم می باشند، پوشیده شود. نباید از کفش های پارچه ای استفاده نمود زیرا مواد شیمیایی یا مایعات عفونی و آلوده را به خود جذب می نماید.
استفاده از کفش های از جنس مواد غیر قابل نفوذ به مایعات مانند چرم یا مواد مصنوعی، توصیه می گردد.
● مو و جواهرات <SPAN style="FONT-SIZE: 10pt; COLOR: #333333; LINE-HEIGHT: 115%; FONT-FAMILY: 'Tahoma','sans-serif'; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-theme-font: minor-latin; mso-ansi-language: E